Sách Phật giáo/Giáo lý/Ngũ hành

Theo triết học cổ Trung Hoa, tất cả vạn vật đều phát sinh từ năm nguyên tố cơ bản và luôn trải qua năm trạng thái là: Hỏa (火), Thủy (水), Mộc (木), Kim (金), Thổ (土). Năm trạng thái này được gọi là Ngũ hành (五行)

Ngũ hành

5 Cá tánh

Hỏa

Khái niệm Hành Hỏa chỉ mùa hè, lửa và sức nóng. Hỏa có thể đem lại ánh sáng, hơi ấm và hạnh phúc, hoặc có thể tuôn trào, bùng nổ và sự bạo tàn. Ở khía cạnh tích cực, Hỏa tiêu biểu cho danh dự và sự công bằng. Ở khía cạnh tiêu cực, Hỏa tượng trưng cho tính gây hấn và chiến tranh. Là khắc tinh của Kim.

Người mạng Hỏa yêu thích hành động và thường nắm vai trò lãnh đạo. Họ lôi kéo người khác, thường là vào rắc rối, vì họ không ưa luật lệ và bất chấp hậu quả.

• Tích cực: Người có óc canh tân, khôi hài và đam mê.
• Tiêu cực: Nóng vội, lợi dụng người khác và không mấy quan tâm đến cảm xúc.

Vạn vật thuộc hành này

• Hình tượng mặt trời.
• Nến, đèn các loại.
• Tam giác.
• Màu đỏ.
• Vật dụng thủ công.
• Tranh ảnh về mặt trời, lửa...

Thủy

Hành Thủy chỉ về mùa đông và nước nói chung, cơn mưa lất phất hay mưa bão. Chỉ bản ngã, nghệ thuật và vẻ đẹp. Thủy có liên quan đến mọi thứ. Khi tích cực, Thủy thể hiện tính nuôi dưỡng, hỗ trợ một cách hiểu biết. Khi tiêu cực, Thủy biểu hiện ở sự hao mòn và kiệt quệ. Kết hợp với cảm xúc, Thủy gợi cho thấy nỗi sợ hãi, sự lo lắng và stress.

Người mạng Thủy giao tiếp tốt. Họ có khiếu ngoại giao và tài thuyết phục. Do nhạy cảm với tâm trạng người khác, họ sẵn sàng lắng nghe. Có trực giác tốt và giỏi thương lượng. Uyển chuyển và dễ thích nghi, họ nhìn sự vật theo quan điểm tổng thể.

• Tích cực: Có khuynh hướng nghệ thuật, thích kết bạn và biết cảm thông.
• Tiêu cực: Nhạy cảm, mau thay đổi và gây phiền nhiễu.

Vạn vật thuộc hành này​

• Sông suối, ao hồ.
• Màu xanh dương và màu đen.
• Gương soi và kính
• Các đường uốn khúc
• Đài phun nước
• Bể cá
• Tranh về nước.

Mộc

Mộc chỉ mùa xuân, sự tăng trưởng và đời sống cây cỏ.

• Thuộc khí Âm: Mộc mềm và dễ uốn. Với mục đích dữ: Mộc là ngọn giáo.
• Thuộc khí Dương: Mộc rắn như thân gỗ lim. Dùng với mục đích lành: Mộc là cây gậy chống.

Người mạng Mộc có tinh thần vị tha và năng nổ. Là người nhiều ý tưởng, tính cách hướng ngoại của họ được nhiều người thương, giúp. Họ tưởng tượng nhiều hơn thực sự gắn bó với kế hoạch.

• Tích cực: Có bản tính nghệ sĩ, làm việc nhiệt thành.
• Tiêu cực: Thiếu kiên nhẫn, dễ nổi giận, thường bỏ ngang công việc.

Vạn vật thuộc hành này​

• Các loài thảo mộc.
• Đồ đạc bằng gỗ.
• Giấy.
• Màu xanh lục
• Cột trụ
• Sự trang hoàng
• Tranh phong cảnh.

Kim

Hành Kim chỉ về mùa Thu và sức mạnh. Đại diện cho thể rắn và khả năng chứa đựng. Mặt khác, Kim còn là vật dẫn. Khi tích cực, Kim là sự truyền đạt thông tin, ý tưởng sắc sảo và sự công minh. Khi tiêu cực, Kim có thể là sự hủy hoại, là hiểm họa và phiền muộn. Kim có thể là một món hàng xinh xắn và quý giá mà cũng có thể là đao kiếm. Màu sắc đặc trưng của Kim là vàng đồng hoặc trắng bạc. Kim còn là biểu tượng chân khí, hư âm, chi môn, và sắc thái. Thuộc tính Kim thường mang giá trị tiềm ẩn, nội lực vững chắc, gia cố bền bỉ.

Người mạng Kim có tính độc đoán và cương quyết. Họ dốc lòng dốc sức theo đuổi cao vọng. Là những nhà tổ chức giỏi, họ độc lập và vui sướng với thành quả riêng của họ. Tin vào khả năng bản thân nên họ kém linh động mặc dù họ thăng tiến là nhờ vào sự thay đổi. Đây là loại người nghiêm túc và không dễ nhận sự giúp đỡ.

• Tích cực: Mạnh mẽ, bền bỉ, có trực giác và lôi cuốn.
• Tiêu cực: Cứng nhắc, kiêu kỳ, sầu muộn và nghiêm nghị.

Vạn vật thuộc hành này​[sửa]

• Tất cả các kim loại.
• Hình dáng tròn bầu.
• Mái vòm
• Vật dụng kim khí
• Cửa và bậc cửa.
• Đồ dùng nhà bếp.
• Màu trắng, xám, bạc và vàng ươm.
• Tiền đồng.
• Đồng hồ.
• Đồ điện tử
• Sao Kim
• Khí (Gió)

Thổ

Hành Thổ chỉ về môi trường ươm trồng, nuôi dưỡng và phát triển, nơi sinh ký tử quy của mọi sinh vật. Thổ nuôi dưỡng, hỗ trợ và tương tác với từng Hành khác. Khi tích cực, Thổ biểu thị lòng công bằng, trí khôn ngoan và bản năng; Khi tiêu cực, Thổ tạo ra sự ngột ngạt hoặc biểu thị tính hay lo về những khó khăn không tồn tại.

Người mạng Thổ có tính tương trợ và trung thành. Vì thực tế và kiên trì, họ là chỗ dựa vững chắc trong cơn khủng hoảng. Không những không bị thúc ép bất cứ điều gì nhưng họ lại rất bền bỉ khi giúp đỡ người khác. Do kiên nhẫn và vững vàng, họ có một sức mạnh nội tâm.

• Tích cực: Trung thành, nhẫn nại và có thể tin cậy.
• Tiêu cực: Có khuynh hướng thành kiến.

Vạn vật thuộc hành này​

• Đất sét, gạch, sành sứ
• Bê tông, đá
• Hình vuông
• Màu vàng, cam, nâu.

Ngũ hành âm dương

• Dương tượng trương cho sinh có ký hiệu -> theo thứ tự sau

Kim -> Thủy -> Mộc -> Hỏa -> Thổ

• Âm tượng trương cho diệt có ký hiệu <- theo thứ tự sau

Kim <- Thủy <- Mộc <- Hỏa <- Thổ

Thí dụ Ngũ đức Nhân Lễ Nghỉa Tín Trí

Nhân -> Lễ -> Nghỉa -> Tín -> Trí

Quan hệ Ngũ hành với các lĩnh vực khác

Ngũ hành	Mộc 木	Hỏa 火	Thổ 土	Kim 金	Thủy 水
Ngũ sắc	Bản mẫu:Colorbox Lục	Bản mẫu:Colorbox Đỏ	Bản mẫu:Colorbox Vàng	Bản mẫu:Colorbox Trắng	Bản mẫu:Colorbox Đen
Phương hướng	Đông	Nam	Trung (giữa)	Tây	Bắc
Mùa	Xuân	Hạ	Trưởng Hạ (cuối hè)	Thu	Đông
Bàn tay	Ngón cái	ngón trỏ	Ngón giữa	Ngón áp út	Ngón út
Thiên can	Giáp, Ất	Bính, Đinh	Mậu, Kỷ	Canh, Tân	Nhâm, Quý
Địa chi	Dần, Mão	Tị, Ngọ	Sửu, Thìn, Mùi, Tuất	Thân, Dậu	Tý, Hợi
Ngũ Thường	Nhân	Lễ	Tín	Nghĩa	Trí
Ngũ Phúc, Đức	Thọ: Sống lâu	Khang: Khỏe mạnh	Ninh: An lành	Phú: Giàu có	Quý: Danh hiển
Ngũ chính giới	Công	Trí	Nông	Binh	Thương
Trạng thái	Sinh	Trưởng	Hóa	Cấu	Tàng
Tứ đại	Tổng hợp 4 yếu tố còn lại.	Lửa	Đất	Gió	Nước
Thời tiết	Gió (ấm)	Nóng	Ôn hòa	Sương (mát)	Lạnh
Ngày trong tuầnBản mẫu:Efn	Thứ Năm (Mộc diệu)	Thứ Ba (Hỏa diệu)	Thứ Bảy (Thổ diệu)	Thứ Sáu (Kim diệu)	Thứ Tư (Thủy diệu)
Thời gian trong ngày	Rạng sáng	Giữa trưa	Chiều	Tối	Nửa đêm
Năng lượng	Nảy sinh	Mở rộng	Cân bằng	Thu nhỏ	Bảo toàn
Giọng	Ca (hát)	Nói (la,hét, hô)	Bình thường	Cười	Khóc
Số Hà Đồ	3	2	5	4	1
Cửu Cung	3, 4	9	5, 8, 2	7, 6	1
Ngũ xú (năm mùi khí)	Hôi, Khai	Khét	Thơm	Tanh	Thối
Ngũ âm	Giốc	Chủy	Cung	Thương	Vũ
Thế đất	Dài	Nhọn	Vuông	Tròn	Ngoằn ngoèo
Thể biến-hóa	Chất rắn (thể hóa của 1 đơn chất vô cơ)	Không xác định (Ánh sáng)	Plasma	Chất khí	Chất lỏng
Tứ đại kỳ thư	Hồng lâu mộng	Tây du ký	Thủy hử	Tam Quốc diễn nghĩa
Vận tốc, và/hoặc chu kỳ dao động	Thấp nhất (chịu sự chi phối, ràng buộc của 4 yếu tố còn lại)	Không xác đính. (hoặc đứng im tương đối)	Cao nhất tương đối (xét trong 1 hệ quy chiếu)	Cao nhì tương đối	Trung bình tương đối.
Ngũ quan	Thân, Bì (xúc giác)	Nhãn (mắt, thị giác)	Nhĩ (tai, thính giác)	Tị (mũi, khứu giác)	Thiệt (lưỡi, vị giác)
Hình thức giao tiếp, biểu hiện	Chữ viết, từ, ngữ, câu văn, ngôn ngữ biểu đạt	Giao tiếp qua ánh Mắt	Giao tiếp qua tai, lời nói, tư tưởng, suy nghĩ tưởng tượng...	Giao tiếp qua mũi, mùi, không khí	Giao tiếp qua cử chỉ, múa, ngôn ngữ cơ thể...
Ngũ tạng	Can (gan)	Tâm (tim), Tâm bao	Tỳ (hệ tiêu hoá)	Phế (phổi)	Thận (hệ bài tiết)
Lục phủ	Đảm/Đởm (mật)	Tiểu Tràng (ruột non), Tam tiêu	Vị (dạ dày)	Đại Tràng (ruột già)	Bàng quang
Mùi vị	Chua (toan)	Đắng (khổ)	Ngọt, Nhạt (cam)	Cay (tân)	Mặn (hàm)
Ngũ thể	Cân (gân)	Huyết mạch (mạch máu)	Cơ nhục (thịt)	Bì (da)	Cốt (Xương)
Ngũ vinh (phần thừa của ngũ thể)	Trảo (móng chân tay)	Tiêu (Tóc)	Thần (môi)	Mao (lông)	Não tủy
Cơ thể	Tay trái	Giữa ngực	Vùng bụng	Tay phải	Hai chân đi lên sau lưng lên cổ gáy
Lục khí - Lục dâm (lục tà)	Phong	Thử (nắng), Hỏa	Thấp	Táo	Hàn
Ngũ dịch	Mồ hôi	Nước mắt	Nước dịch tai	Nước mũi	Nước miếng
Thất tình (tình chí)	Giận (nộ)	Mừng (hỷ)	Ưu tư, lo lắng (tư)	Đau buồn (bi)	Sợ (khủng), Kinh
Ngũ tàng	Hồn	Thần	Ý	Phách	Trí
Ngũ giới	Sát sinh, giết hại	Tà dâm, tự đại	Nói dối, thêu dệt, vọng ngữ	Trộm cắp, tranh đua	Uống rượu, ăn thịt..
Ngũ độc	Sân (giận)	Mạn (tự cao)	Nghi (nghi ngờ)	Si (mê đắm)	Tham (ham muốn)
Ngũ lực	Niệm lực	Huệ lực	Tín lực	Định lực	Tấn lực
Tháp nhu cầu Maslow	T1:.Thức ăn, nước uống, nơi trú ngụ, tình dục, bài tiết, thở, nghỉ ngơi	T5: Nhu cầu thể hiện bản thân, tự khẳng định mình, làm việc mình thích.	T4: Nhu cầu được quý trọng, kính mến, được tin tưởng, được tôn trọng.	T2: Nhu cầu an toàn, yên tâm về thân thể, việc làm, gia đình, sức khỏe.	T3: Nhu cầu được giao lưu tình cảm và được trực thuộc.
Thú nuôi	Hổ, Mèo	Ngựa	Chó, Trâu, Dê	Khỉ, Gà	Lợn
Hoa quả Rau củ Gia vị	Mận, kiwi xanh, nho xanh, Đu đủ, Chanh xanh, chanh vàng. Bông cải xanh, bắp cải tím, cải xoăn xanh, ớt xanh, cải bó xôi spinach, rau xà lách xanh tím, củ su hào, bí xanh, khổ qua, cải lá xanh, mướp ngọt, măng tây xanh, lá rễ bồ công anh, lá rễ ngưu bàng, rau ngò, rau húng, cây tỏi tây, hành lá, Oregano, Hạt tiêu xanh tưới, đen khô, hạt hồi, hạt thìa là, hoa hồi, hạt ngò, hạt mè vàng	Mơ, Lựu, Thanh long đỏ, dưa hấu ruột đỏ, nho đỏ, bưởi ruột đỏ. Ớt đỏ cay ngọt, tiêu đỏ, rau đay đỏ, bí đỏ, củ cải đỏ,	Chuối, Táo, dứa, kiwi vàng, xoài, hồng, mít, quả na, cam, quýt, quất, dưa hấu ruột vàng. Ớt vàng cay ngọt, cải thảo, cải chíp, bắp cải, cần tây, cà rốt, bí vàng, củ cải tròn tím vàng ruột vàng, Củ gừng, củ riềng,	Lê, bưởi trắng. Bông cải trắng, măng tây trắng, hành tây, củ tỏi,	Nho đen, mâm xôi đen, việt quất đen xanh. Củ cải trắng dài, trắng tròn, đen tròn, Hạt mè đen, hạt thìa là đen, hạt óc chó
Ngũ cốc	Lúa mì, đậu xanh, đậu hà lan xanh, đậu lăng vỏ xanh,	Gạo đỏ, hạt Quinoa đỏ, Đậu đỏ nhỏ, Đậu thận đỏ lớn, Đậu lăng đỏ ruột,	Gạo trắng, nếp trắng, hạt Quinoa trắng, đậu gà, đậu nành, đậu hà lan vàng, đậu thận vàng, khoai tây vàng, củ sắn, khoai lang trắng vàng, khoai môn, hạt dẽ	Ngô, đậu thận trắng lớn, đậu trắng nhỏ,	Hạt kê, Quinoa đen, gạo nếp đen, gạo đen hạt dài, đậu đen
Âm nhạc	Re	Sol	Mi	La	Do
Vật biểu	Thanh Long	Chu Tước	Kỳ Lân	Bạch Hổ	Huyền Vũ
Thiên văn	Mộc Tinh (Tuế tinh)	Hỏa Tinh (Huỳnh tinh)	Thổ Tinh (Trấn tinh)	Kim Tinh (Thái Bạch)	Thủy Tinh (Thần tinh)
Bát quáiBản mẫu:Efn	Tốn, Chấn	Ly	Khôn, Cấn	Càn, Đoài	Khảm
Ngũ uẩn (ngũ ấm)	Sắc Uẩn	Thức uẩn	Hành Uẩn	Tưởng Uẩn	Thọ Uẩn
Tây Du Ký	Bạch Long Mã	Tôn Ngộ Không	Đường Tam Tạng	Sa Ngộ Tĩnh	Trư Bát Giới
Ngũ Nhãn	Thiên nhãn	Phật nhãn	Pháp nhãn	Tuệ nhãn	(Nhục), thường nhãn