Âm dương/Đông y âm dương

Về cấu tạo của cơ thể và sinh lý

Âm	bao gồm tạng, kinh âm, huyết, bụng, bên trong, phía dưới. TK thực vật ( ức chế) ……..
Dương	bao gồm phủ, kinh dương, khí (cn hoạt động…), phần lưng, phía trên, TK động vật……

Tạng thuộc âm, do trong âm có dương và ngược lại nên ta có bảng sau:

Tạng	Âm	Dương
Phế	Phế âm	Phế khí
Thận	Thận âm	Thận dương
Can	Can huyết	Can khí
Tâm	Tâm huyết	Tâm khí
Tỳ	Tỳ âm	Tỳ dượng
CN sinh lý	Vật chất và dinh dương	Hoạt động cơ năng

2. Về quá trình phát sinh và phát triển bệnh

Bệnh tật phát sinh ra do sự mất thăng bằng về âm dương trong cơ thể được biểu hiện bằng thiên thắng và thiên suy:

Hội chứng Thiên thắng	Dương thắng gây chứng nhiệt (sốt, mạch nhanh, khát nước, phân táo, nước tiểu đỏ, mạch sác… Âm thắng gây chứng hàn (người lạnh, chân tay lạnh, mạch trầm, ỉa lỏng, nước tiểu trong…..
Hội chứng Thiên suy	Dương hư: các trường hợp lão suy, hội chứng hứng phấn TK giảm (ức chế) Âm hư: mất nước điện giải, hội chứng ức chế TK giảm ( hứng phân)

Trong quá trình phát triển của bệnh, tính chất của bệnh còn chuyển hóa lẫn nhau giữa hai mặt âm dương . Bệnh tại phần dương ảnh hưởng dến phần âm (dương thắng tắc âm bệnh),

VD như sốt cao kéo dài gây mất nước. Bệnh tại phần âm ảnh hưởng đến phần dương (âm thắng tắc dương bệnh),

VD như ỉa chảy, nôn mửa kéo dài gây mất nước, điện giải làm nhiễm độc TK gây ra tr/ chứng sốt, co giật và có thể gây trụy mạch thoát dương

Sự mất thăng bằng âm dương gây ra các chứng bệnh (tr chứng) ở những vị trí khác nhau tùy theo vị trí đó thuộc về phần âm hay dương:

Dương thịnh sinh ngoại nhiệt	sốt, người và tay chân nóng, vì phần dương thuộc biểu, thuộc nhiệt
Âm thịnh sinh nội hàn	ỉa chảy, người lạnh, nước tiểu trong dài vì phần âm thuộc lý thuộc hàn.
Âm hư sinh nội nhiệt	như mất nước, tân dịch giảm gây chứng khát nước, họng khô, nước tiểu đỏ….
Dương hư sinh ngoại hàn	sợ lạnh, chân tay lạnh vì phần dương khí bên ngoài bị giảm sút.

Về chẩn đoán bệnh

Dựa vào Tứ chẩn mục đích khai thác các triệu chứng bệnh và căn cứ vào Bát cương để bệnh tật được quy thành các hội chứng thiên thắng hay thiên suy về âm dương của các tạng phủ kinh lạc…

Tứ chẩn	Chẩn đoán Đông y dùng 4 phương pháp chẩn bệnh sau Vọng chẩn (quan sát bệnh nhân và hoàn cảnh), Văn chẩn (lắng nghe âm thanh từ thể trạng và tâm sự của bệnh nhân) Vấn chẩn (hỏi bệnh nhân và người nhà những điều liên quan) Thiết chẩn (khám bằng tay và dụng cụ) để xác định bệnh trạng.
Bát cương	Chẩn đoán Đông y dùng 8 cương lĩnh Để đánh giá vị trí nông sâu của bệnh, tính chất bệnh, trạng thái người bệnh và xu thế trung nhất của người bệnh Biểu- lý Hư – thực Hàn – nhiệt Âm – dương

Trong đó âm và dương là hai cương lĩnh tổng quát nhất gọi là tổng cương; thường bệnh ở biểu là thực, nhiệt thuộc về dương; bệnh ở lý là hàn , là hư thuộc về âm.

4. Về chữa bệnh và các phương pháp chữa bệnh

Chữa bệnh	Là điều hòa lại sự mất thăng bằng về âm dương của cơ thể tùy theo tình trạng hư - thực, hàn – nhiệt của bệnh bằng các phương pháp khác nhau như châm cứu, thuôc, xoa bóp, khí công…
Về thuốc	Được chia thành 2 loại:Thuốc lạnh, mát (hàn lương) thuộc âm dùng chữa bệnh thuộc dương. Thuốc nóng, ấm (nhiệt ôn) thuộc dương dùng để chữa bệnh hàn thuộc âm.
Về châm cứu	Bệnh nhiệt dùng châm, hàn dùng cứu; bệnh hư thì bổ, thực thì tả. Bệnh thuộc tạng (thuộc âm) dùng các huyệt du sau lưng( thuộc dương); bệnh thuộc phủ (thuộc dương) dùng các huyệt mộ ở vùng ngực, bụng (thuộc âm), tuân theo nguyên tắc “ theo dương dẫn âm, theo âm dẫn dương”

Các phạm trù

Từ 4 quy luật trên của học thuyết âm dương, trong y học khi vận dụng người ta thấy được một số phạm trù sau (3 phạm trù):

Sự tương đối và tuyệt đối của hai mặt âm dương	Sự đối lập giữa hai mặt âm dương là tuyệt đối, nhưng trong một điều kiện cụ thể nào đó có tính chất tương đối. VD Tuyệt đối hàn thuộc âm đối lập nhiệt thuộc dương . Tương đối: lương thuộc âm đối lập ôn thuộc dương . Trên lâm sàng: sốt là nhiệt thuộc dương nhưng nếu sốt cao thuộc lý dùng thuốc hàn, nếu sốt nhẹ thuộc biểu dùng thuốc mát (lương)
Trong âm có dương, trong dương có âm	Âm và dương có quan hệ hỗ căn, nương tựa vào nhau cùng tồn tại, có khi xen kẽ vào nhau trong sự phát triển. VD sự phân chia thời gian trong ngày (24h): ban ngay thuộc dương, nhưng từ 6 – 12 h trưa là phân dương trong dương, từ 12 – 18h là phần âm trong dương; ban đêm thuộc âm, nhưng từ 18 – 24h là phần âm trong âm, từ 0 – 6h là phần dương trong âm. Trên lâm sàng thấy khi cho thuốc làm ra mồ hôi để hạ sốt thì tránh cho ra mồ hôi nhiều vì gấy mất nước và điện giải Triệu chứng bệnh thì có triệu chứng của hàn và của nhiệt, hư và thực cùng xuất hiện Về cấu trúc cơ thể thì tạng thuộc âm - phủ thuộc dương, nhưng trong tạng và phủ lại có cả âm và dương, như tạng can có can âm và can dương….
Bản chất và hiện tượng	Thông thường thì bản chất phải phù hợp với hiện tượng, khi chữa bệnh người ta chữa vào bản chất của bệnh: bệnh hàn dùng thuốc nhiệt, bệnh nhiệt dùng thuốc hàn. Nhưng có khi bản chất và hiện tượng không phù hợp với nhau, hiện tượng này gọi là sự “thật giả hay chân giả”, trên lâm sàng khi chẩn đoán bệnh cần phải xác định cho đúng bản chất để dùng thuốc chữa đùng nguyên nhân bệnh. VD: Bệnh truyền nhiễm gây tr/ chứng sốt cao (chân nhiệt), nhưng do tình trạng nhiễm độc biến chứng gây trụy mạch ngoại biên làm cho chân tay lạnh, vã mồ hôi lạnh giả hàn), trường hợp này phải dùng thuốc mát để điều trị. Bệnh ỉa chảy do lạnh (chân hàn), gây mát nước nhiều và mất điện giải gây nên tình trạng nhiễm độc thần kinh, xuất hiện các triệu chứng co giật, sốt (giả nhiệt), trường hợp này dùng thuốc ấm nóng để điều trị nguyên nhân bệnh.